نام نامی و القاب گرامی : شاه زنان ، شهربانو ، خوله ، سلامه ، سلافه و غزاله .

کنیه : ام الاوصیاء

پدر : یزدگرد سوم ، آخرین پادشاه ساسانی ، متوفای 30 هجری .

نسب والا : دختر یزدگرد سوم ، فرزند شهریار ، فرزند شیرویه ، فرزند خسرو پرویز ، فرزند انوشیروان .

همسر گرامی : حضرت سیدالشهدا ، امام حسین علیه السلام .

فرزند بزرگوار : فخر الساجدین ، زین العابدین ، امام سجاد علیه السلام .

تاریخ اسارت : سال 30 هجری .

تاریخ ورود به مدینۀ منوره : سال 30 هجری .

تاریخ وفات : 5 شعبان سال 38 هجری .

مدفن : مدینه ، قبرستان بقیع .

گل سر سبد ایران زمین

به هنگام فتح خراسان خوشبوترین گل ایران زمین را چیدند و در لباس اسارت به شهر پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم بردند.

به هنگام ورود ایشان به شهر مدینه ، همۀ مخدّرات به تماشای شاهزاده ایرانی صف کشیدند ، از متانت و لطافت او داستان ها ساختند .

ص: 12

هنگامی که او را به مسجدالنبی صلی الله علیه وآله و سلم وارد کردند در و دیوار مسجد با نور جمالش منوّر گردید .(1)

خلیفۀ غاصب خواست جمالش را ببیند ، او امتناع کرد و حجاب ایرانی خودش را پاس داشت و به جد خود نفرین کرد که اگر نامۀ پیامبر را پاره نمی کرد ، او به اسارت نمی رفت . خلیفه خشمگین شد و به سویش حرکت کرد و گفت : به من فحش می دهی ؟

مولای متقیان علیه السلام فرمود : تو زبان فارس را نمی دانی ، او به جد خود نفرین کرد . خلیفه گفت : چه کسی خریدار اوست ؟

مولای متقیان علیه السلام فرمود: تو چنین حقّی نداری ، شاهزادگان را کسی نمی تواند بفروشد ، اگر چه کافر باشند . او را آزاد بگذار ، تا کسی را از مسلمانان برگزیند و با وی ازدواج کند ، و مهریّه اش را از سهم بیت المال پرداخت کن .(2)

خلیفه به او گفت : پس انتخاب کن .

او نیز آمد و دست روی شانۀ امام حسین علیه السلام گذاشت .

مولای متقیان علیه السلام از او پرسید : نام تو چیست ؟ گفت : جهان شاه ، فرمود : نه ، نام تو شهربانوست .(3)

ص: 13

1- . اصول کافی ، ج 1 ، ص 467 .

2- . الخرائج و الجرائح ، ج 2 ، ص 750.

3- .بصائر الدرجات ، ج 1 ، ص 593 ، ح 1186.

شهربانو کی مسلمان شد ؟

حضرت شهربانو می فرماید :

پیش از آن که سپاه مسلمانان بیاید ، شبی در عالم رؤیا دیدم که پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و سلم وارد خانۀ ما شدند و امام حسین علیه السلام در کنارش نشستند . پیامبر اکرم مرا برای امام حسین خواستگاری کرد و مرا به ایشان تزویج کرد . از خواب بیدار شدم ، همه اش در آن رابطه می اندیشیدم ، تا شب بعد حضرت فاطمه علیها السلام را در عالم رؤیا دیدم ، اسلام را به من عرضه کرد ، پس من مسلمان شدم . آنگاه به من فرمود : به زودی مسلمانان غلبه می کنند و تو به آسانی به امام حسین علیه السلام می رسی و از کسی آسیبی به تو نمی رسد . من از شهر خودم بیرون آمدم و دست هیچ انسانی به من نرسید .(1)

گزینش همسر

امیرمؤمنان علیه السلام فرمود : پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و سلم فرمود :

أَكْرِمُوا كَرِيمَ كُلِّ قَوْمٍ ؛

گرامی های هر قومی را گرامی بدارید .

اینها عده ای هستند که به اسلام روی آورده اند و از آنها برای من ذریّه ای خواهد بود . سپس فرمود : من خدا را شاهد می گیرم ، شما نیز شاهد باشید که من سهم خود را از اینها آزاد کردم برای خدا .

گفتند : ما نیز سهم خود را به شما هبه کردیم .

ص: 14

1- . مرآت العقول ، ج 6 ، ص 6 .

فرمود : خدایا ! گواه باش که من سهم آنها را نیز در راه تو آزاد کردم . آنگاه انصار و مهاجران گفتند : که ما نیز سهم خود را به شما هبه کردیم .

عرضه داشت : بار خدایا ! گواه باش که من هبۀ آنها را قبول کردم و همۀ اینها را در راه تو آزاد کردم.(1)

برخی از مسلمانان در صدد ازدواج با آنها بر آمدند ، مولا فرمود :

این ها را نمی توان مجبور کرد ، باید با اختیار خود تصمیم بگیرند . آنگاه عده ای حضرت شهربانو را خطاب کردند و نظرش را پرسیدند و گفتند : آیا قصد ازدواج داری ؟ ساکت شد .

مولا فرمود : سکوت علامت رضاست . فقط ماند که چه کسی را برگزیند .

حضرت شهربانو به زبان فارسی امام حسین علیه السلام را برگزید و امیرمؤمنان را به عنوان ولیّ خود اعلام کرد .

مولای متقیان با حذیفه عقد را اجرا نمود .

آنگاه از اسمش پرسید ، گفت : شاه زنان .

فرمود : به جز حضرت فاطمه دختر پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم ، شاه زنان نیست ، تو شهربانو و خواهرت مروارید می باشد .(2)

ص: 15

1- . دلائل الامامه ، ص 194.

2- . همان ، ص 196 .

راز تغییر نام

سخنانی در این زمینه گفته شده :

1 : تغییر دادن نام بردگان به هنگام خرید سنّت است ، از این رهگذر مولا نام او را تغییر داد .(1)

2 : لفظ « جهان شاه » به معنای سلطان العالم است و آن شایستۀ خداوند متعال است .(2)

3 : نامش جهان شاه نبوده ، روی مصالحی آن را عوض کرده بود ، و لذا امیرمؤمنان همان نام اصلی اش را فرمود ، و لذا او گفت : آری .(3)

4 : لفظ شاه زنان نیز شایستۀ حضرت صدیقۀ طاهره علیها السلام بود که پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و سلم او را « سیدة نساء العالمین » نام نهاده بود .(4)

5 : خواهرش شهربانو نام داشت ، لذا گفت : خواهرم شهربانو هست و حضرت فرمود : راست گفتی .(5)

توصیه مولای متقیان علیه السلام در مورد حضرت شهربانو

بعد از تزویج حضرت شهربانو به امام حسین علیه السلام مولای متقیان فرمود :

احْتَفِظْ بِهَا وَ أَحْسِنْ إِلَيْهَا فَسَتَلِدُ لَكَ خَيْرَ أَهْلِ الْأَرْضِ فِي زَمَانِهِ

ص: 16

1- . مرآت العقول ، ج 6 ، ص 4 .

2- . همان .

3- . دلائل الامامه ، ص 196 .

4- . فرائد السمطین ، ج 2 ، ص 35 .

5- . الخرائج و الجرائح ، ج 2 ، ص 750 .

بَعْدَكَ وَ هِيَ أُمُّ الْأَوْصِيَاءِ الذُّرِّيَّةِ الطَّيِّبَةِ ؛

او را محافظت کن ، به او نیکی کن ، که به زودی بهترین انسان روی زمین را به دنیا می آورد ، که در زمان خود بهترین مردمان بعد از تو خواهد بود . او مادر اوصیاء می باشد و مادر ذریّۀ طیّبه .(1)

مادر نُه امام

حضرت فاطمه بنت اسد مادر دوازده امام بود .

حضرت فاطمه زهرا علیها السلام مادر یازده امام بود .

شهربانو مادر نُه امام بود .

مولای متقیان او را شایستۀ این لقب دیده و او را « ام الاوصیاء » نام نهاده است .(2)

این بانو چقدر شایسته بود که خداوند او را گرامی داشت به شهر پیامبر گسیل نمود ، به خاندان وحی رهنمون شد ، با سالار شهیدان همسر و هم سرّ نمود و ذریّۀ طیّبه را از تبار او به وجود آورد .

آیا پدر او موحّد بود ؟

بدون تردید پدر و مادر همۀ پیامبران و امامان موحّد بودند ، هرگز پیامبر و امامی از صلب مشرک یا بطن مشرک متولد نشده و به اصطلاح از « اصلاب شامخه » به « ارحام مطهّره » منتقل شده اند .

ص: 17

1- . همان ، ص 751 .

2- . بحارالانوار ، ج 46 ، ص 11 .

اینک ببینیم آیا دلیل خاصی داریم که یزدگرد سوم موحّد بوده یا نه ؟

خوشبختانه دلیل روشن و صریحی در این رابطه وجود دارد .

یزدگرد به هنگام فرار از مدائن – پس از جنگ قادسیه - در برابر ایوان مدائن ایستاد و گفت : ای ایوان خداحافظ ! من رفتم ، ولی به سوی تو بر می گردم ، خودم یا یکی از فرزندانم که هنوز وقت ظهورش نرسیده است .

سلیمان دیلمی می گوید : به امام صادق علیه السلام عرض کردم : تعبیر « یا یکی از فرزندانم » در گفتار یزدگرد چیست ؟

فرمود :

ذَلِكَ صَاحِبِكُمْ الْقَائِمُ بِأَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ السَّادِسُ مِنْ وُلْدِي، قَدْ وَلَدَهُ يَزْدَجَرْد ، فَهُوَ وَلَدُهُ ؛

منظور او صاحب شما حضرت قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف است ، که از تبار یزدگرد است ، او ششمین فرزند من است .(1)

از این حدیث به روشنی استفاده می شود که یزدگرد خداپرست بوده ، از منجی عالم مطّلع بوده و می دانست که آن منجی از تبار او می باشد .

آیین رایج در زمان یزدگرد آیین زرتشتی بود ، در همۀ منابع زرتشتی ، از زند ،پازند ، یسنا ، گشت ها ، اوستا و جاماسب نامه بشارت های فراوان پیرامون منجی بود .(2)

ص: 18

1- . بحارالانوار ، ج 51 ، ص 164 ؛ مقتضب الاثر ، ص 40 .

2- . رجوع کنید به « پژوهۀ مهدوی » ، ص 120 - 103 .

در اینجا تذکر این نکته لازم است که آیین مجوس آیین یکتا پرستی بود ، ثنویت

بعداً به آن راه یافته است ، چنانکه مسیحیت آیین یکتا پرستی است ، تثلیث بعداً به آن راه یافته است .

سیمای شهربانو در لوح فاطمی

بر اساس نقلی در لوح حضرت فاطمه علیها السلام که از طریق جابر نقل شده ، در مورد مادر امام سجاد علیه السلام آمده

است :

أَبُو مُحَمَّدٍ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ الْعَدْلُ أُمُّهُ شَهْرَبَانُويَهْ بِنْتُ يَزْدَجَرْدَ بْنِ شَاهَنْشَاهَ ؛

ابو محمد علی بن الحسین عدل ، مادرش شهربانو دختر یزدگرد فرزند شاهنشاه .(1)

جایگاه والای حضرت شهربانو

حضرت شهربانو را خداوند شایسته دیده که مادر نُه امام باشد و از مصادیق روشن « ارحام مطهّره » قرار گیرد .

گنجی شافعی می نویسند :

خداوند در میان همسران امام حسین علیه السلام فقط به این بانو لیاقت داد که وعاء نور امامت باشد .(2)

مبرّد می نویسد :

ص: 19

1- . کمال الدین ، ج 1 ، ص 307 ، و عیون الاخبار ، ج 1 ، ص 33 .

2- . کفایة الطالب ، ص 454 .

شاه زنان از بهترین زنان جهان بود .(1)

کسی که همسر امام ، مادر امام و مادر نُه امام می باشد نیازی به نقل سخنان بزرگان نیست . شخصیت والای حضرت شهربانو در حدّی است که فرزندِ برومندش امام سجاد علیه السلام می فرماید :

أَنَا ابْنُ الْخِيَرَتَيْنِ ؛

من فرزند دو برگزیده هستم .

اشاره به فرمایش پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و سلم که می فرمود :

اِنَّ لِلَّهِ مِنْ عِبَادِهِ خِيَرَتَانِ فَخِيَرَتُهُ مِنَ الْعَرَبِ قُرَيْشٌ وَ مِنَ الْعَجَمِ فَارس ؛

خداوند از میان بندگانش دو برگزیده دارد ، برگزیده اش از عرب ، قریش و از عجم ، فارس می باشد .

ابوالاسود دُئلی در اشعار معروف خود به این معنا اشاره کرده می گوید :

وَ إِنَّ ولیداً بَيْنَ كِسْرى و هَاشِم *** لَأَكْرَمُ مَنْ نِيطَتْ عَلَيْهِ التَّمَائِمُ

فرزندی که در میان دو تیرۀ کسری و هاشم متولد شود ، مولودی است که بر گردنش حرز و طلسم بسته شود .(2)

به جهت شخصیت والای حضرت شهربانو بود که مولای متقیان او را « مریم » نام نهاد .(3)

ص: 20

1- . کامل مبرّد ، ج 2 ، ص 462 .

2- . الامام زین العابدین ، ص 31 .

3- . حیاة الامام زین العابدین ، ص 31.

تاریخ اسارت شهربانو

در مورد اینکه حضرت شهربانو در چه مقطعی به اسارت رفته ، سه قول است :

1: قول مشهور این است که در زمان غاصب دوم به اسارت رفته است .

مرحوم کلینی (1)،

صفّار ،(2) ، و راوندی ورود ایشان را به مدینه در عهد خلیفۀ دوم روایت کرده اند .(3)

2 : شیخ صدوق از امام رضا علیه السلام روایت کرده که عبدالله بن عامر بن کُریز به هنگام فتح خراسان به دو دختر از دختران یزدگرد دست یافت و آنها را به نزد عثمان بن عفان فرستاد .(4)

3 : بر اساس روایت دیگری مولای متقیان علیه السلام در زمان خلافت ظاهری خود حُریث بن جابر حنفی را برای قسمتی از شرق والی قرارداد ، او دو دختر یزدگرد را به محضر آن حضرت فرستاد ، مولای متقیان یکی را به عقد امام حسین علیه السلام و دیگری را به عقد محمد بن ابی بکر در آورد .(5)

علامۀ مجلسی قول دوم را ترجیح داده ؛ زیرا اسارت دختران یزدگرد در حال حیات ایشان بعید می باشد و ایشان در سال 30 هجری به هنگام فتح

ص: 21

1- . اصول کافی ، ج 1 ، ص 466 .

2- . بصائر الدرجات ، ج 1 ، ص 593 .

3- . الخرائج و الجرائح ، ج 2 ، ص 750 .

4- . عیون الاخبار ، ج 2 ، ص 137 .

5- . ارشاد مفید ، ج 2 ، ص 137.

خراسان ، در حال فرار از آن سامان توسط آسیابانی کشته شده است .(1)

جهت دیگر این که اگر حضرت شهربانو در عهد دومی اسیر شده باشد ، لازمه اش این است که دودمان امامت بیش از 20 سال فرزندی نیاورده باشد و آن نیز بعید است .(2)

مرحوم مقرّم نیز از علامۀ مجلسی پیروی کرده و قول دوم را تقویت نموده است .(3)

سرنوشت خواهر حضرت شهربانو

در مورد نام خواهر حضرت شهربانو اقوال مختلفی هست ، با توجه به کثرت اسامی بردگان و کنیزان شاید همۀ آنها درست باشد ، ولی طبری امامی از مولای متقیان علیه السلام روایت کرده که خطاب به حضرت شهربانو فرمود :

تو شهربانو و خواهرت مروارید دخت کسری می باشید .(4)

شیخ مفید ،(5) ابن فتال ،(6) طبرسی ،(7)

و ابن شهر آشوب نوشته اند که از حضرت شهربانو امام زین العابدین علیه السلام ، و از خواهرش قاسم فرزند

ص: 22

1- . مرآت العقول ، ج6 ، ص 6 .

2- . الاخبار الطوال ، ص 140 .

3- . حیاة الامام زین العابدین ، ص 29 .

4- . دلائل الامامه ، ص 196.

5- . ارشاد مفید ، ج 2 ، ص 137.

6- . روضة الواعظین ، ج 1، ص 457.

7- . اعلام الوری ، ج1 ، ص 481.

محمد بن ابی بکر متولد شد ، و در نتیجه امام سجاد علیه السلام با قاسم بن محمد بن ابی بکر پسر خاله هستند .(1)

از تبار انوشیروان عادل

گنجی شافعی می نویسد :

به برکت عدالت نگاه کن که خداوند منّان نُه تن از امامان را از تبار کسری قرار داده و از دیگر همسران امام حسین علیه السلام مقدّر نفرموده است .(2)

از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و سلم روایت شده که فرمود :

وُلِدتُ فِي زَمَنِ الْمَلِكِ الْعَادِلِ ؛

من در زمان پادشاه عادل دیده به جهان گشودم .

این سخن پیامبر به این معنی نیست که پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و سلم با آن همه جلالتش به وجود انوشیروان افتخار می کند . بلکه به این معناست که در صدد تعریف و تمجید از گلواژۀ عدالت است ، بالخصوص از زمامداران و حکمرانان اگر چه در زمرۀ مسلمانان نباشند .

مرحوم آیة اللّه مظفری این حدیث را در کتاب ارزشمند « خلاصة البیان » از ده ها منبع حدیثی نقل فرموده است .(3)

ص: 23

1- . مقاتل الطالبین ، ج 4 ، ص 56.

2- . کفایة الطالب ، ص 454 .

3- . خلاصة البیان فی احوال شاه زنان ، ص 13 .

تاریخ وفات شهربانو

در تاریخ و کیفیت وفات حضرت شهربانو چندین قول است .

قول مقبول آن است که به هنگام زایمان وفات کرده و امام سجاد علیه السلام چهرۀ مادر را ندیده است .(1)

امام حسین علیه السلام کنیزی داشت ، وی امام سجاد علیه السلام را شیر داد و امام سجاد علیه السلام همانند مادر با او رفتار می کرد .

به امام سجاد علیه السلام گفته شد : شما از نیکوکارترین انسان ها هستید ، ولی هرگز با مادرتان در یک ظرف غذا نمی خورید!!

فرمود :

می ترسم که چشم مادرم به چیزی از طعام افتاده باشد ، پس من دستم بر آن سبقت بجوید و من عاق شوم .(2)

اخلاق خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام آنقدر والاست که این رفتار را با دایه اش در حدّ عاق والدین می شمارد .(3)

گفته می شود که امام سجاد علیه السلام دایه اش را شوهر داد . گفتند که مادرش را شوهر داده است ! امام رضا علیه السلام فرمود:

مادر امام سجاد به هنگام زایمان در گذشت ، یکی از کنیزان امام حسین علیه السلام کفالت او را بر عهده گرفت . مردم خیال

ص: 24

1- . اثبات الوصیّه ، ص 145 .

2- . عیون الاخبار ،ابن قتیبه ، ج3 ، ص 111 .

3- . حیاة الامام زین العابدین ، ص 33 .

کردند که امام سجاد علیه السلام – نعوذ بالله – مادرش را شوهر داده است ، بلکه آن کنیز را شوهر داده است .

این که امام لفظ «معاذ الله » به کار برده ، شاید به این جهت باشد که همسران معصومین بعد از وفات شوهرانشان حق ازدواج دیگری را ندارند و روایت شده که همسران وصی همانند همسران نبی حرام است که با دیگری ازدواج کنند ، چنان که همسران امیرمؤمنان علیه السلام با کسی ازدواج نکردند . (1)

بر این اساس تاریخ وفات حضرت شهربانو دقیقاً روز ولادت امام سجاد علیه السلام می باشد .

میلاد مسعود امام سجاد علیه السلام

در مورد تاریخ ولادت امام زین العابدین علیه السلام اقوال مختلفی است ، مشهور آن است که آن حضرت در روز پنجم ماه شعبان سال 38 قمری دیده به جهان گشود .

بسیاری از مورخان ، چون محمد بن طلحه(2) ، شبلنجی(3) ، ابن صباغ مالکی(4) و اربلی(5) تصریح کرده اند که ولادت امام سجاد علیه السلام در روز پنجم شعبان سال 38هجری در مدینه منوّره اتفاق افتاده است .

ص: 25

1- . حیاة الامام زین العابدین ، ص 33 .

2- . مطالب السئوول ، ص 267 .

3- . نور الابصار ، ص 222 .

4- . الفصول المهمه ، ص 201 .

5- . کشف الغمه ، ج 2 ، ص 73 .

بر این اساس تاریخ وفات حضرت شهربانو نیز روز پنجم شعبان سال 38 قمری خواهد بود . از برادر علامۀ حلی نقل شده که ولادت آن حضرت را به سال 36 نقل کرده(1) ، سال 37 نیز گفته شده ، ولی مشهور سال 38 می باشد .

کلینی(2) ، ابن خلکان(3) ، و ابن فتّال بر آن تصریح کرده اند .(4)

مرحوم مقرّم فرموده :

خلافی نیست در این که وفات آن حضرت در سال 38 بوده(5) و بیّومی گفته که آن متفقٌ علیه است .(6)

مدفن حضرت شهربانو

مسعودی می نویسند : آن حضرت در مدینه به هنگام زایمان در گذشت .(7)

مرحوم مقرّم می فرماید که آن حضرت هنگام زایمان امام سجاد علیه السلام در مدینه وفات نمود .(8)

ص: 26

1- . العدد القویّة، ص 55.

2- . اصول کافی ، ج1 ، ص 466.

3- . وفیات الاعیان ، ج 3 ، ص 269 .

4- . روضة الواعظین ، ج1 ، ص 456 .

5- . حیاة الامام زین العابدین ، ص 29 .

6- . الامام زین العابدین ، ص 13 .

7- . اثبات الوصیّه ، ص 145 .

8- . حیاة الامام زین العابدین ، ص 32.

همۀ محدّثان ، مورخان و تراجم نگارانی که ولادت امام زین العابدین علیه السلام را در مدینه نوشته اند ، لازمه اش این است که قبر شریف حضرت شهربانو در مدینه باشد .

شیخ مفید(1) ، طبرسی(2) ، ابن شهر آشوب(3) ، گنجی شافعی(4) ، ابن طلحه(5) ، بیّومی(6) ، اربلی(7) ، ابن صباغ (8) ، شبلنجی(9)و بسیاری از تاریخ نگاران ولادت امام سجاد علیه السلام را

در مدینه نوشته اند .(10)

فقط ابن حماد حنبلی آن را در کوفه ثبت کرده است .(11)

با توجه به هجرت مولای متقیان امیرمؤمنان علیه السلام در 17 رجب سال 36 قمری به کوفه(12)

، لازمه اش این است که خانواده های مرتبط با آن حضرت

ص: 27

1- . ارشاد مفید ، ج 2 ، ص 137 .

2- . اعلام الوری ، ج1 ، ص 480.

3- . مناقب آل ابی طالب ، ج 4 ، ص 189 .

4- . کفایة الطالب ، ص 447 .

5- . مطالب السؤول ، ص267 .

6- . الام زین العابدین ، ص 13 .

7- . کشف الغمه ، ج 2 ، ص 285 .

8- . الفصول المهمه ، ص 201 .

9- . نورالابصار ، ص 212.

10- . دائرة المعارف بستانی ، ج 9 ، ص 355 .

11- . شذرات الذهب ، ج1 ، ص 104 .

12- . تاریخ یعقوبی ، ج 2 ، ص 83 .

در همان تاریخ یا اندکی بعد از آن به کوفه منتقل شده باشند و در نتیجه باید امام سجاد علیه السلام در کوفه متولد شده باشد ، ولی غالب مورخان و سیره نویسان تصریح کرده اند که در مدینه اتفاق افتاده است .

قول دیگر که ولادت آن حضرت را در سال 36 قمری می داند(1) ، با این موضوع بیشتر منطبق می باشد .

قول سوم این است که در سال 37 قمری متولد شده است .(2)

علامه باقر شریف قرشی می نویسد :

من معتقدم که ولادت امام سجاد علیه السلام در کوفه واقع شده ؛ زیرا به اجماع مورخان امام سجاد علیه السلام دو سال قبل از شهادت مولای متقیان دیده به جهان گشوده است . به طور قطع و یقین در آن ایام امام حسین علیه السلام و همۀ اعضای خانواده اش در کوفه زندگی می کردند . (3)

ص: 28

1- . العدد القویّه ، ص 55 .

2- . تاریخ قم ، ص 196 ، چاپ جدید ، ص 500.

3- . موسوعه سیره اهل البیت ، ج 15 ، ص 32 .

به قلم : محقق نامدار و نویسندۀ دلباخته اهل البیت علیهم السلام

آقای حاج شیخ علی اکبر مهدی پور

*****