پیش گفتار

خدای متعال بر بشریت منّت نهاد ، برای اعتلای کمال و سعادت ، تثبیت امر هدایت و ابلاغ رسالت و به جهت قوام و ثبات عوالم خلقت ، انوار قدسیۀ اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام را قبل از آفرینش جهان هستی آفرید تا حیات بشری با تلألوی آن ، مفهوم حقیقی خود را دریابد و در سیر تکامل و سلامت خویش حرکت نموده و به ضیافت عبودیت نائل گردد .

از اینرو پس از خلقت آدم ابوالبشر، مقولۀ مهم رسالت را با ابلاغ پیام توحید و بشارت موعود امم بر عهدۀ انبیاء و رسل گذاشت تا انسان ها از زلالی فطرت فاصله نگیرند و در مسیر اعتدال حرکت نموده و بر اصالت خویش باقی بمانند .

براساس امر خدای منان در کتب آسمانی ، بقای چشمۀ جوشان فطرت و تبلور انوار الهیۀ بعثت مشروط به پذیرش رکنِ رکینِ شریعت ، یعنی مقام شامخ امامت و تبعیت از ولایتِ مولای عوالم وجود ، امیرالمؤمنین ارواحنا فداه است که بدون آن ، پایه های دین خدا متزلزل و اسلام ناب از مسیر حقیقی خود خارج و به تاریکی و تباهی منحرف

ص: 83

خواهد شد ، از این رو می بایست امت اسلام و پیروان سایر ادیان ابراهیمی بر اساس مکتوبات مصحف خود در پی احیای حقیقت انسانیت یعنی ولایت کلیّۀ الهیۀ صدیق اکبر و فاروق اعظم علی بن ابی طالب علیهما السلام باشند و در صراط مستقیم او و جانشینان حضرتش طی طریق کنند .

در این بین خدای سبحان برای حفظ شجرۀ طيبۀ اسلام ، خون پاک سیدالشهداء ارواحنافداه را برای آبیاری و بقای آن زینت بخشید و به خاطر مقام شامخ ثاراللهی و عظمت و شکوه شهادت آن امام همام ، امامت را در نسل او قرار داد .

در امتداد کوثر

سومین پیشوای مسلمانان جهان ، حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام که خود ثمرۀ دو دریای بیکران علوی و فاطمی است و خدای متعال در قرآن کریم، عظمت آنرا با وصفی شگرف به رخ مشرکان و منافقان می کشاند ، با ازدواج مقدس و استثنایی شان آیۀ شریفۀ « مرج البحرین یلتقیان »(1) را در اذهان زنده نموده که اگر تمامی درختان عالم قلم و دریاها مرکب شوند ، نخواهند توانست نمی از یم بحرَین « خِیَرَتَین » را به جهان معرفی کنند .

ص: 84

1- . الرحمن ، آیۀ20.

بَحرَینِ خِیَرَتَین

ثمرۀ این دو دریای برگزیده ، طلوع چهارمین خورشید ولایت ، سید الساجدین و امام العارفین ، حضرت امام سجاد ارواحنافداه بود که حتی مخالفان در وصفش عاجز و متحیر بوده و می نویسند :

«وکان الغایة فی العبادة»(1)

و در جایی دیگر فریاد می زنند:

«ما رایت احدا کان افقه منه»(2)

آن امام همام به لقبی موصوف گشت که تنها به ایشان اختصاص داشت و آن « اِبنُ الخِیَرَتَین » است که همواره بدان مفاخره می فرمود .

فخر شیعه علامۀ مجلسی اعلی الله مقامه الشریف در کتاب گرانسنگ بحارالأنوار، جلد 46، صفحه 4 می نویسد : از رسول خدا صلی الله علیه وآله و سلم روایت شده است که فرمود :

« خداوند از میان بندگانش دو قوم برگزیده دارد ، برگزیدۀ او از عرب ، که قریش است و از عجم ( غیر عرب ) ، فارس ( ایرانیان ) هستند ».

حضرت سجّاد علیه السلام به واسطۀ حدیث رسول خدا صلی الله علیه وآله و سلم می فرمود :

انَا ابن الخیرتین ؛ من فرزند دو برگزیده هستم .

ص: 85

1- . شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج 1، ص 27

2- . سیر اعلام النبلاء، ذهبی، ج 4، ص 389 .

زمخشری نیز پس از ذکر این سخن از امام می نویسد :

لاَنَ جَده رسول الله واُمه بنت یزدجرد الملک ؛ زیرا جدّ پدری اش رسول خدا صلی الله علیه وآله و سلم ( بزرگ قریش و اشرف کائنات ) بود و مادرش ( شهربانو علیها السلام ) دختر یزدگرد ( پادشاه و بزرگ ایرانیان و جدّ مادری حضرت ) .

این ازدواج مقدس آن قدر بین مورخین شهرت داشت ، شعرا دربارۀ آن شعرها می سرودند و از شکوه آن سخن می گفتند . از جملۀ آن می توان به شعر ابوالاسود دوئلی اشاره کرد :

«و ان غلاما بین کسری و هاشم *** لاکرم من نیطت علیه التمائم»

( پسری که از بین کسری و هاشم برخاسته ، شایسته ترین کودکی است که برایش نظربند بیاویزند )(1)

از این رو بر همگان عیان است که حضرت زین العابدین علیه السلام از تباری ایرانی ، قریشی نبوی علوی و فاطمی بوده که والدۀ مکرمۀ شان فخری برای عجم و عرب در طول تاریخ به شمار می رفتند .

بررسی اجمالی زندگی حضرت شهربانو علیها السلام

از آن جایی که خورشید جهان تاب حسینی ، همواره تلألوی خود را دارد و همگان آشنای با انوار قدسیۀ آن حضرت هستند ، ضمن تعظیم به ساحت مقدس آن مصباح الهدی و سفینة النجاة و عرض ارادت به محضر نورانی

ص: 86

1- . بحارالانوار، ج 46، ص 4 .

سایر همسران با عظمت آن حضرت ، سر بر آستان ملک پاسبان خاتون برگزیدۀ آشیانۀ بیت ولایت می نهیم و قلم را در مطاف حریم مطهره و مکرمۀ حضرت شهربانو علیها السلام نهاده و از شاهزادۀ والا مقام ایرانی که به عنوان ظرف امامت از وجود اطهرش یاد می شود ، سخن می گوییم .

افتخار عجم ، خاتون عرب

حضرت شهربانو علیها السلام همسر

با عظمت و با جلالت سیدالشهداء ارواحنا فداه و مادر مظلومۀ حضرت زین العابدین علیه السلام شاهزاده ای از دربار ایران، دختر یزدگرد سوّم ، آخرین پادشاه ساسانی است .

شاهزاده اى ایرانى که انگشت حکمت حق بر او نشانه رفت و براى مادرىِ حجت خدا و ظرف وجودی زینت عارفان ، امام سجاد علیه السلام انتخاب شد .

نام مبارک آن بانوی با فضیلت ، جهان شاه و یا شاه زنان بوده که به امر حضرت مولی الموالی امیرالمؤمنین ارواحنافداه به شهربانو تغییر یافت .

نام شهربانو در زمان ساسانیان اسم شهری در ایران بود که هفتاد آبادی داشت که توسط سلطان زاده ای به نام گل بانو این شهر بنا شد که در آن زمان این نام عزت عجیبی در میان مردم ایران داشت .

اسامی دیگر

با سیری در منابع تاریخی و روایی، اسامی متعددی را در معرفی شخصیت والای همسر با عظمت سیدالشهداء ارواحنافداه مطرح می کنند که از آن اسامی می توان به ام سلمه ، بره ، جهان بانویه ، جهان شاه ، حرار ،

ص: 87

خوله ، سلافه ، سلامه ، شاه زنان ، شهربان ، شهربانو ، شهربانویه ، شهرناز ، شه زنان ، غزاله ، فاطمه و مریم اشاره کرد .

در منابع عامه نیز بر نام های سلافه ، سلامه و غزاله تاکید شده ، در حالی که در کتاب های شیعی ، نام « شهربانو » بیشتر آمده است و این نام را می توان در قدیمی ترین منابع امامیه یافت.(1)

ورود حضرت شهربانو به مدینه

نقل های مختلفی دربارۀ ورود و انتقال حضرت شهربانو علیها السلام از ایران به مدینه روایت شده است که از آن جایی که در مقام تبیین تمامی تتبع و بررسی های تاریخی حول آن نیستیم ، به آنچه که در تاریخ مورد توجه بیشتری قرار گرفته اشاره نموده تا برگی از حیات طيبۀ همسر با جلالت حضرت سیدالشهدا ارواحنافداه را ورق زده و خوشه چین عظمت آن پرده نشین وادی ولایت و معرفت شویم .

بر اساس نقل های تاریخی ، گزارش انتقال این بانوی بزرگوار در زمان غاصب سوم صحیح به نظر می رسد .

ابن بابویه به سند معتبر از امام رضا علیه السلام ، روایت کرده است که عبدالله عامر چون خراسان را فتح کرد ، دو دختر از یزدجرد پادشاه عجم را در اختیار گرفت و برای عثمان فرستاد .(2)

ص: 88

1- . زندگانی علی بن الحسین علیه السلام ، شهیدی ، ص 10 .

2- . عیون اخبار الرضا علیه السلام ، ج2، ص 128.

نام یکی از آنها جهان شاه و دیگری کیهان بانو بود .

مطلب قابل تأمل آن است که به اعتقاد برخی بزرگان از جمله علامه مقرّم ، فرستادن شاهزادگان به حضور خلیفۀ وقت و امیرالمؤمنین علیه السلام ، دلالت بر این ندارد که این دو بانو به اسیری گرفته شده باشند . شاید علاقه آنها به مسلمانان [ و دین اسلام ] موجب شده بود که والیان بتوانند به آنها دست یابند .

نقل روایتی از تاریخ

در خصوص زمان و چگونگی ورود شهربانو به کشور اسلامی نیز روایات مختلفی وجود دارد .

زمانی که اسرای ایران در مدینه بر خلیفۀ غاصب عصر وارد شدند ، شاه زنان که مسجد را پر از جمعیت دید و متوجۀ این امر شد که خلیفۀ غاصب مسلمین تند به او نگاه می کند ، صورت خود را پوشانید و به سبب شدت ناراحتی ، فریاد زد : «سیاه باد روزگار هرمز که فرزندانش اسیر شدند!». خلیفه که به زبان فارسی آشنایی نداشت ، گمان کرد که شاه زنان وی را دشنام می دهد ، خشمگین شد . در این هنگام ، امیرمؤمنان علیه السلام با ترجمه سخن او به عربی ، خشم خلیفۀ غاصب را فرو نشانید .

خلیفه تصمیم گرفت دختران شاه ساسانی را همچون دیگر اسیران جنگی ، به مزایده بگذارد ، اما امیرالمؤمنین علیه السلام به او چنین گوشزد کرد که : بر اساس فرمایش و سیره پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم باید به « بزرگ زادگان » اکرام و احترام نمود و بر طبق سیره رسول خدا صلی الله علیه وآله و سلم آنها را نمی توان فروخت بلکه مختارند یکی از

ص: 89

مسلمانان را به عنوان همسر خود برگزینند و از سهمیه غنیمت و بیت المال آن مسلمان به شمار آیند .(1)

عروس عترت

امیرالمؤمنین على علیه السلام به آن شاهزادۀ ساسانی پیشنهاد داد که هر یک از مردان و جوانان حاضر را که مایل است براى ازدواج انتخاب کند و مهریه و صداق او از بیت المال تأمین و پرداخت گردد .

جهانشاه نگاهى به اطراف خود کرد و پس از آن که افراد حاضر را مورد نظر قرار داد ؛ تا چشمان این شاهزاده به رخسار منور حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام افتاد ، با شور و شعف وصف ناپذیر و رضایتی از عمق وجود، آن حضرت را برگزید ؛ جلو آمد و دست خود را بر شانه امام حسین علیه السلام نهاد .

امیرالمؤمنین علیه السلام نخست از وی پرسید : نام تو چیست ؟

وی در پاسخ عرضه داشت : جهان شاه ( شاه زنان ) .

حضرت فرمودند : نه ، نام تو شهربانو باشد .

در این گفت و گو ، که به زبان فارسی دری صورت گرفت ، امام علیه السلام نام عروس خود را تغییر می دهد ، چرا که فقط حضرت فاطمه زهرا علیها السلام شایسته لقب و عنوان « خیرالنساء » و « ملکة النساء » ( سرور و ملکه بانوان ) بوده و برای همسر فرزندش حسین علیه السلام نام یا لقب شهربانو ( ملکة المدینه و بانوی شهر ) زیبنده خواهد بود .

ص: 90

1- . زندگانى حضرت سجاد و امام محمد باقر علیهما السلام ( ترجمه جلد 46 بحار الأنوار)، ص 8 .

در این هنگام مولاى متّقیان امیرمؤمنان علیه السلام جلو آمد و حسین علیه السلام را مورد خطاب قرار داد و فرمود :

از او محافظت کن و به او نیکى نما ، که به همین زودى بهترین خلق خدا بعد از تو ، از این دختر به دنیا مى آید .

و چون از شهربانو سؤال کردند که به چه علّت ، امام حسین علیه السلام را به عنوان همسر خویش انتخاب نمود در پاسخ پرده از سرّی برداشت که همگان مبهوت آن شدند که پس از فاش نمودن آن سِرّ ، بر همگان عیان گشت که شهربانو در اسارت خلیفه نبوده بلکه مدّتها در اسارت محبت سیدالشهداء ارواحنافداه بوده ، قبل از آنکه بخواهند او را به مدینه آوردند .

در اسارت محبت حسین علیه السلام

حضرت شهربانو علیها السلام فرمود : پیش از آن که لشکر اسلام بر ما هجوم آورد ، من حضرت محمّد رسول الله صلی الله علیه وآله و سلم را در خواب دیدم که به همراه فرزندش حسین علیه السلام وارد منزل ما شد و مرا به ازدواج حسین علیه السلام درآورد .

وقتى از خواب بیدار شدم ، عشق و علاقه به او تمام وجودم را فرا گرفته بود و به غیر از او به چیز دیگرى نمى اندیشیدم و چون شب دوّم فرا رسید ، در خواب دیدم که حضرت فاطمه زهرا علیها السلام ، به منزل ما آمد و دین اسلام را بر من عرضه نمود و من نیز اسلام را پذیرفتم و در عالم خواب توسّط حضرت زهرا علیها السلام مسلمان شدم .

ص: 91

سپس حضرت زهرا علیها السلام به من فرمود : به همین زودى لشکر اسلام بر فارس غالب و پیروز خواهد شد و تو را به عنوان اسیر مى برند ؛ و پس از آن به وصال فرزندم حسین خواهى رسید و کسى نمى تواند نسبت به تو قصد سوئى کند .

حضرت شهربانو افزود : سخن و پیش گوئى حضرت فاطمه زهرا علیها السلام به واقعیّت پیوست و من صحیح و سالم به وصال خود رسیدم و به همسرى و ازدواج با امام حسین علیه السلام .(1)

مراسم عقد امام حسین علیه السلام و حضرت شهربانو

بعد از ابراز رضایت حضرت شهربانو علیها السلام ، امیرمؤمنان ارواحنافداه او را برای امام حسین علیه السلام خواستگاری کرد . حضرت شهربانو با اشاره امیرمؤمنان علیه السلام جملات ابتدایی را ابراز کرد و مترجم نیز جناب سلمان بود!. بر اساس روایات شیعی نیز خطبه عقد توسط جناب حذیفه بن یمان یکی از شیعیان امیرمؤمنان علی علیه السلام خوانده شد .(2)

افتخار همسری سیدالشهداء علیه السلام

شهربانو علیها السلام به سبب پیوند ازدواج با امام حسین علیه السلام ، مرحله جدیدی از زندگی را آغاز کرد که قبل از آن فقط در عالم رؤیا و آرزو قابل تحقق بود .

ص: 92

1- . زندگانی امام زین العابدین علیه السلام .

2- . مبرد، الفاضل، ص 106؛ لباب الأنساب والألقاب والأعقاب، ج1، ص21؛مناقب آل أبی طالب ، ج4، ص55 ؛ الدر النظیم، ص579 .

آری ! وی از میان بسیاری از دوشیزگان به این سعادت و عزت رسیده است که برای پیامبر و خاندانش علیهم السلام عروسی ممتاز باشد ، چرا که در همان روز نخستین آشنایی با خاندان نبوت و امامت و به هنگام عقد ازدواج ، از زبان امیرمؤمنان علیه السلام این بشارت را شنید که حضرت به پسرش امام حسین علیه السلام فرمود :

یا اباعبدالله! احْتَفِظْ بِهَا فَانَّها سَتَلِدُ لَكَ خَيْرَ أَهْلِ الْأَرْضِ وَ هِيَ أُمُّ الْأَوْصِيَاءِ الذُّرِّيَّةِ الطَّيِّبَةِ ؛ ای اباعبدالله! از او محافظت کن ؛ زیرا به زودی بهترین اهل زمین را برایت متولد خواهد ساخت . و او، مادر امامان از ذریه طیبه است .(1)

حضرت شهربانو علیها السلام دریافت که به خانه فرزند پیامبر پای نهاده است . از این رو آداب اسلامی را فرا گرفت و آداب غلط پادشاهان را به فراموشی سپرد و مسلمان شد .

او که خود بانوئی فهمیده و درستکار بود در اثر مجاورت و همنشینی با اهل بیت پیامبر به جائی رسید که هر روز بر دانش و حکمت و علم او افزوده می شد و رابطه او با امام حسین ارواحنافداه محکم و محکم تر می شد .

در خانۀ امام حسین ارواحنافداه

در خانه سیدالشهدا او را به نام های عربی « غزاله » و « سلامه » و « خوله » می خواندند . او در این خانه از چنان احترام و عزتی برخوردار بود که گوئی به خانه

ص: 93

1- . زندگانی امام زین العابدین علیه السلام ، ص 28 . و در متن عربی کتاب ، ص 14 و 15.

خود پا گذاشته است و رنج دوری وطن را احساس نمی کرد . او با فرزند پیامبر بسیار انس گرفته بود و از فضای نورانی اهل بیت لذت می برد .

شهربانو بارها از خدا خواسته بود که فرزندی به ایشان عنایت فرماید . او می خواست از امام حسین علیه السلام صاحب فرزندی باشد تا مایه افتخار و مباهات او و مزید دلگرمی و رونق و صفا در کانون زندگی او گردد . این خواسته شهربانو دیری نپائید و در پنجم شعبان سال 38 هجری فرزند او به دنیا آمد. انتظارها به سر رسید و بشارت آسمانی تحقق یافته و بهترین اهل زمین ، زین العابدین ، حضرت علی بن الحسین علیهما السلام متولد شد و دیدگان پدر ، مادر و خاندان علوی روشنایی دیگر یافت .

ولادت زین العابدین در خانۀ حضرت زهرا علیها السلام

از آن جایی که این ازدواج مبارک در مدینه(1) رخ داد و امام حسین ارواحنا فداه در منزل مادر مظلومۀ خود سکنی داشت ، به این ترتیب چهارمین خلیفۀ رسول خدا صلی الله علیه وآله و سلم ، امام سجاد در منزل حضرت زهرا علیها السلام به دنیا آمد .

وقتی به این قسمت از تاریخ می رسیم بی گمان بُغضی گلویمان را می فشارد و این حدیث غربت ، نمک بر زخم دل های پریشانمان در عصر غیبت امام زمان ارواحنافداه می زند که آیا در روزهای آغازین زندگی سیدالشهداء و شهربانو علیها السلام ، امام حسین علیه السلام از مادر مظلومۀ خود هم

ص: 94

1- . مسند الإمام السجاد علیه السلام ،ج 1، ص5 .

برای نوعروس خانۀ خود سخن گفت یا خیر؟! آیا از اتفاقات آن خانه سخن به میان آورد یا خیر ؟!

آیا از خاطرات در سوخته برای بانوی ایرانی اش بر زبانش جاری شد؟ خانه ای که روزی محل نزول وحی بود و روز دیگر قدمگاه چکمه های جنگی سقیفه سازان و سقيفه پردازان که درب آن خانه را که پیامبر می بوسید را با لگد بشکستند و سینۀ مخزن الاسرار هستی را خستند. آه... از آن آتش و در و دیوار... آه... !.

بشارت منجی

بانوی با عظمتی عروس خانۀ ولایت شد که برگزیدۀ خدا و افتخار ائمۀ هدی علیهم السلام بود . قدر و شأن خانه وحی را می دانست و خود در انتظار موعود لحظه شماری می کرد...چرا که نیاکانش نیز وعدۀ آن را داده بودند .

در تاریخ آمده است که چون ایرانیان در جنگ قادسیه شکست خوردند ، یزدگرد از کشته شدن رستم فرّخزاد و سخت گیری سپاه عمر بن خطاب بر او مطّلع شد و گمان کرد که تمام سپاهش کشته شده اند ؛ دیدبان های او نیز از قلع و قمع لشکریانش و کشته شدن پنجاه هزار ایرانی خبر آوردند؛ یزدگرد در حالی که با خانواده اش در حال فرار بود ، در ایوان کاخ مدائن (طاق کسری) ایستاد و گفت : «ای ایوان ، سلام بر تو! بِدان که اکنون از تو روی برمی تابم ، تا وقتی که من یا مردی از فرزندانم که هنوز زمان وی نزدیک نشده و موقع آمدنش فرا نرسیده، برگردیم !»

ص: 95

سلیمان دیلمی می گوید :

«هنگامی که به محضر امام صادق علیه السلام شرفیاب شدم مقصود یزدگرد را از جملۀ ( یکی از فرزندان خود ) پرسیدم، فرمود : « او مهدی موعود قائم آل محمّد است که به فرمان خداوند در آخر الزّمان ظهور می کند . او ششمین فرزند من ، و فرزند دختری یزدگرد است و یزدگرد نیز پدر او می باشد ».

این روایت را « احمد بن عیّاش » هزار و اندی سال پیش در کتاب نفیس خود « مقتضب الأثر صفحه 40» آورده است.

مباهات امام رضا علیه السلام نسبت به حضرت شهربانو

در کتاب عیون اخبار الرضا آمده است که سهل بن قاسم نوشجانی می گوید : امام رضا علیه السلام در خراسان به من فرمود : بین ما و شما نسب و رابطه خویشاوندی وجود دارد . پرسیدم : چگونه ؟! فرمود :

«هنگامی که عبدالله بن عامر [بن کریز] خراسان را فتح کرد ، دو نفر از دختران یزدجرد بن شهریار را به دست آورد ؛ آنها را به مدینه و نزد عثمان فرستاد . خلیفه ، یکی را به حسن علیه السلام و دیگری را به حسین علیه السلام بخشید و هر دو ، در حال نفاس از دنیا رفته اند . و آن دختری که به حسین علیه السلام بخشید ، مادر علی بن الحسین علیه السلام بود.»(1)

ص: 96

1- . عیون اخبار الرضا علیه السلام ، ج 2، ص 126 و 127.

حلقۀ وصل ایران و اسلام

حضرت شهربانو والدۀ ماجدۀ امام سجاد علیه السلام ، حلقۀ اتصال اسلام و ایرانیان است . امام حسین علیه السلام ، داماد ایران و یزدگرد، آخرین پادشاه ساسانی است و امام سجاد علیه السلام فرزند شهربانو و نوۀ یزدگرد است و ادامۀ ذریۀ رسول الله صلی الله علیه وآله و سلم از دامان این زن ایرانی بوجود آمد .

این بدان معنای نیست که ارادت ایرانی ها به امام حسین و اهل بیت علیهم السلام

بدین سبب است، بلکه جوابی کوتاه است به کسانی که ادعای ایرانی بودن و آریایی اندیشیدن دارند. آری! دختر فرزانۀ پادشاه قدرتمند ایران ، حسین علیه السلام را برای خود برگزید .

اتفاق نظر بزرگان شیعه

دربارۀ ازدواج سیدالشهداء و شهربانو علیهما السلام

شیخ مفید :

شیخ مفید در الارشاد ، نه به عنوان خبر ، بلکه به عنوان عقیدۀ خود می نویسد که : مادر علی بن الحسین زین العابدین ( امام سجاد ) ، شهربانو دختر یزدگرد فرزند شهریار فرزند کسری بود : « و الإمام بعد الحسين بن علي علیهما السلام ابنه أبو محمد علي بن الحسين زين العابدين علیهم السلام و كان يكنى أيضا أبا الحسن و أمه شاه زنان بنت يزدجرد بن شهريار بن كسرى و يقال إن اسمها شهربانو ».(1)

ص: 97

1- . الإرشاد ، ج 2، ص 137-135.

ابن داود حلى :

ابن داود، از بزرگترین حدیث شناسان شیعه در قرن 8 هجری ، و از بزرگان علما در زمینه رجال الحدیث ، می نویسد :

مادر امام سجاد علیه السلام ، شهربانو نام داشت ، و در زمانی که امام کودک بودند ، شهربانو از دنیا رفتند : «و كان والدته شهربانويه و قد توفيت و هو طفل».(1)

ابن شهرآشوب مازندرانى:

ابن شهرآشوب مازندرانی از علمای بزرگ شیعه ، در کتاب « مناقب آل ابی طالب » می نویسد :

مادر امام سجاد ، یک شاهزاده ساسانی بود و در ادامه این حرف را سخنی صحیح می داند : « لقبه زين العابدين و سيد العابدين و زين الصالحين و وارث علم النبيين و أمه شهربانويه بنت يزدجرد بن شهريار الكسرى و يسمونها أيضا شاه زنان و جهان بانويه... و قالوا شاه زنان بنت شيرويه بن كسرى أبرويز و الصحيح هو الأول».(2)

علامه مجلسی :

علامه مجلسی در بحارالانوار به عنوان عقیده (نه به عنوان خبر) بر همین مسئله ( که شهربانو مادر امام سجاد ، یک شاهزاده ساسانی بود) تأکید می کند :

ص: 98

1- . رجال ابن داود ، ص 372 .

2- . مناقب آل أبي طالب ، ج 4، ص 176.

«كَانَ لِلْحُسَيْنِ علیه السلام سِتَّةُ أَوْلَادٍ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ الْأَكْبَرُ كُنْيَتُهُ أَبُو مُحَمَّدٍ أُمُّهُ شَهْرَبَانُ بِنْتُ كِسْرَى يَزْدَجَرْد».(1)

همچنین على بن عيسى إربلى متوفای 693 هجری از بزرگان شیعه نیز بر این نکته ابراز عقیده می کند .(2)

همچنین امين الاسلام فضل بن حسن طبرسى ، متوفای 548 هجری ، در کتاب إعلام الوَری چنین گفته است .(3)

شیخ ابوجعفر محمد بن یعقوب کلینی رازی :

مرحوم کلینی ، در کتاب «الکافی» که از مهم ترین منابع حدیثی شیعه است، از روی عقیده می گوید که مادر امام سجاد ، ( ملقب به ) سلامه ، دختر یزدجرد و از شاهزادگان ساسانی بود :

«بَابُ مَوْلِدِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْن، وُلِدَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ علیه السلام فِي سَنَةِ ثَمَانٍ وَ ثَلَاثِينَ وَ قُبِضَ فِي سَنَةِ خَمْسٍ وَ تِسْعِينَ وَ لَهُ سَبْعٌ وَ خَمْسُونَ سَنَةً وَ أُمُّهُ سَلَامَةُ بِنْتُ يَزْدَجَرْدَ بْنِ شَهْرِيَارَ بْنِ شِيرَوَيْهِ بْنِ كِسْرَى أَبَرْوِيزَ...».(4)

شیخ طوسی:

شیخ طوسی در کتاب التهذیب ، به صورت عقیده می گوید که مادر امام سجاد ، شاهزاده ساسانی بود :

ص: 99

1- . بحار الأنوار ، ج 45، ص 329؛ ج 46، ص 12.

2- . كشف الغمه ، ج 2، ص 105.

3- . إعلام الورى ، ص 256.

4- . الكافي، ج 1، ص 466.

«هُوَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ زَيْنُ الْعَابِدِينَ وَ إِمَامُ الْمُتَّقِينَ كُنْيَتُهُ أَبُو مُحَمَّدٍ وُلِدَ بِالْمَدِينَةِ سَنَةَ ثَمَانٍ وَ ثَلَاثِينَ مِنَ الْهِجْرَةِ وَ قُبِضَ علیه السلام بِالْمَدِينَةِ سَنَةَ خَمْسٍ وَ تِسْعِينَ وَ لَهُ يَوْمَئِذٍ سَبْعٌ وَ خَمْسُونَ سَنَةً وَ أُمُّهُ شَاهْ زَنَانُ بِنْتُ شِيرَوَيْهِ بْنِ كِسْرَى أَپَرْوِيزَ وَ قَبْرُهُ بِبَقِيعِ الْمَدِينَةِ».(1)

فخر الدين طريحى از بزرگان شیعه در قرن سوم، نیز در مجمع البحرین بر این امر اشاره می کند.(2)

وفات حضرت شهربانو علیها السلام

وفات حضرت شهربانو علیها السلام از وقایع بسیار تلخ در تاریخ اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام به شمار می رفت که بزرگان شیعه اذعان داشتند که چون حضرت زین العابدین علیه السلام از او متولد شد ، او به رحمت الهی واصل گشت .

استاد گرانقدرمان ، مرجع فقید شیعه ، مرحوم شیخ الفقهاء آیة اللّه العظمی صافی گلپایگانی قدس سره دربارۀ وفات حضرت شهربانو علیها السلام می نویسد :

راجع به مادر امام سجاد علیه السلام آنچه ظاهراً بزرگان بر آن اتفاق دارند جناب شهربانو بوده است و در این كه او در كربلا حضور نداشته و قبل از آن در همان اوان یا بعد از آن از دنیا رفته ، شبهه نیست ولی روز وفات ایشان بالخصوص معین نیست . این قسم تواریخ ، نسبت به امهات سائر ائمه علیهم السلام نیز ضبط نشده است

ص: 100

1- . التهذيب، ج 6، ص 77.

2- . مجمع البحرين، ج 6، ص 351؛ ج 2، ص 95.

ولی در خصوص جناب شهربانو اگر در همان زمان زایمان وفات كرده باشند می توان زمان وفات آن جناب را همان زمان تولد فرزند عزیزش دانست .(1)

محمد بن حسن القمی در کتاب «تاریخ قم»صفحۀ 197 می نویسد :

مادر علی بن الحسین علیهما السلام ، سلامة، دختر یزدگرد و اسم اصلی وی جهانشاه بوده و قبر او در کنار مرقد عموی پسرش ، امام حسن مجتبی علیه السلام در مدینه است .

خدای متعال حضرت شهربانو علیها السلام را به عنوان ظرف وجود نورانی امام سجاد علیه السلام قرار داد که به عنوان مادر اوصیاء در میان سایر مخدرات اهل بیت علیهم السلام نورافشانی کند؛ آن مادر مطهره ای که تا جان در بدن داشت به نيكوترين وجه از امانت الهی محافظت نمود و در زمان طلوع چهارمین خورشید جهان تاب عترت ، پس از آنکه زینت زمین و آسمان را به دنیا تحویل داد به ظاهر غروب کرد ... و اشرقت الارض بنور ربها .

ص: 101

1- . معارف دین ، جلد دوم ( منتشر شده در پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت اللّه صافی گلپایگانی ) .

اثر : نویسندۀ محقق و فداکار آستان مقدّس

امیرالمؤمنین علیه السلام و فاطمۀ زهرا علیها السلام

آقای شیخ محمدباقر انصاری زنجانی

*****