و نکاتی برجسته

اسامی حضرت شهربانو علیها السلام

برای شخصیت های بزرگ معمولاً نام های متعددی در تاریخ آمده است . امام صادق علیه السلام برای حضرت فاطمه زهرا علیها السلام نُه

اسم آسمانی بیان فرموده است ، که عبارتند از : فاطمه ، صدّیقه ، مبارکه ، طاهره ، زکّیه ، راضیه ، مرضیّه ، محدّثه و زهرا .(1)

برای حضرت نرجس خاتون علیها السلام نیز نُه اسم در تاریخ ثبت شده است ، که عبارتند از : ملیکه ، حکیمه ، سبیکه ، نرجس ، سوسن ، مریم ، ریحانه ، خمط و صقیل .(2)

در کتب حدیثی ، رجالی ، سیره و تراجم برای حضرت شهربانو نیز نُه اسم ثبت شده ، که عبارتند از : 1 : جهان شاه ؛ (3) 2: شاه زنان ؛(4)

ص: 39

1- . خصال ، ج 2 ، ص 414 .

2- . روزگار رهایی ، ج1 ، ص 467 .

3- . اصول کافی ، ج 1 ، ص467 .

4- . ارشاد مفید ، ج 2 ، ص 137 ؛ المجدی ، ص 93.

3 : شهربانو ؛ (1) 4: سلافه ؛ (2) 5 : سلامه ؛(3) 6: غزاله ؛ (4) 7: خوله ؛ (5) 8: حرار ؛ (6) 9: حلوه.(7)

به جز اسامی یاد شده ، نُه اسم دیگر برای حضرت شهربانو نقل شده که عبارتند از : امّ سلمه ، برّه ، جهان بانو ، جهان شاه ، شهربان ، شهرناز ، فاطمه ، مریم و کیهان بانو .(8)

این بود نام هایی که در کتب حدیثی ، تاریخی ، سیره و تراجم برای حضرت امّ الاوصیاء ، مادر امام زین العابدین علیه السلام ذکر شده است .

نسب شریف حضرت شهربانو

در تاریخ سلاطین جهان تنها یک نفر گلواژۀ عدالت را به خود اختصاص داده و هر کجا کلمۀ عادل بر زبان جاری شود ، فقط یک نفر به

ص: 40

1- . اصول کافی ، ج 1 ، ص 467 ؛ الوافی ، ج 2 ، ص 487 ؛ مناقب آل ابی طالب ، ج 4 ، ص 189 .

2- . انساب الاشراف ، ج 3 ، ص 362 .

3- . تهذیب الکمال ، ج 13 ، ص 237 .

4- . صفة الصفوة ، ج 2 ، ص 66 ؛ شذرات الذّهب ، ج 1 ، ص 114 .

5- . تاریخ حبیب السّیر ، ج 2 ، ص 62 .

6- . تاریخ یعقوبی ، ج 2 ، ص 229 [ چاپ دیگر، ج1 2، ص 212 ، چاپ نجف ، ج 3 ، ص 47 ].

7- .لباب الانساب ، ج1 ، ص 348 .

8- . شکوفه های رسالت ، ص 638 -635 ؛ مناقب آل ابی طالب ، ج 4 ، ص 189 .

اذهان خطور می کند و او پدربزرگ حضرت شهربانو : « انوشیروان عادل » می باشد .

عدالت ریشه در فطرت انسان دارد ، هر انسانی به طور فطری تشنۀ عدالت است . این تشنگی و شیفتگی از اعماق وجود او نشأت می گیرد .

قرآن کریم هدف از ارسال رُسُل و انزال کتب را تحقّق یافتن زندگی جامعۀ بشری بر شالودۀ عدل و داد معرفی کرده و می فرماید :

( لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَيِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْكِتابَ وَ الْميزانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ ) ؛

ما پیامبران خود را با دلایل روشن فرستادیم و همراه آن ها کتاب و میزان ( معیار شناخت حق از باطل ) فرستادیم تا مردمان به عدالت قیام کنند .(1)

پیشوایان معصوم علیهم السلام بزرگترین شاخصۀ قیام جهانی آخرین مصلح آسمانی را تأسیس حکومت جهانی بر اساس عدالت و آزادی بیان کرده می فرمایند :

يَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً ؛

زمین را پر از عدل و داد می کند ، همانگونه که پر از ستم شده باشد .

آیة اللّه صافی 148حدیث به این مضمون روایت کرده است .(2)

ص: 41

1- . حدید / 25 .

2- . منتخب الاثر ، ج 4 ، ص 235 – 222.

در اهمیت عدالت همین بس که از اشرف کائنات و مفخر موجودات روایت شده که فرموده است :

وُلِدتُ فِي زَمَنِ الْمَلِكِ الْعَادِلِ ؛

من در عهد پادشاه عادل متولّد شدم .

آیة الّله مظفری از شاگردان برجستۀ آیة اللّه خویی قدس سره در کتاب ارزشمند خود که در شرح حال شهربانو تألیف کرده ، برای این حدیث شریف 20 مدرک نقل فرموده است .(1)

مسعودی این حدیث را به این تعبیر نقل کرده است که آن حضرت فرمود :

وُلِدتُ في زَمَن المَلِكِ الصالحِ ، لَو لَحِقَني لآمَنَ بي ؛

من در عهد پادشاه شایسته متولّد شدم ، اگر زمان مرا درک می کرد ، حتماً به من ایمان می آورد .(2)

گنجی شافعی در این رابطه می نویسد :

به برکت عدالت نگاه کن که خداوند منّان نُه تن از امامان را از تبار کسری قرار داده و از دیگر همسران امام حسین علیه السلام مقدّر نفرموده است .(3)

ص: 42

1- . خلاصة البیان فی احوال شاه زنان ، ص 13 .

2- .اثبات الوصیّه ، ص 105 [ در چاپ دیگر ص 122 ].

3- . کفایة الطالب ، ص 454 .

این تعبیر را مرحوم طبرسی نیز از ایشان نقل کرده است .(1)

علامۀ مجلسی نقل کرده که مولای متقیان علیه السلام هنگامی که وارد مدائن شد ، انوشیروا ن را زنده کرد و از حالش جویا شد ، عرضه داشت من پادشاه عادلی بودم ، بر رعایا مهربان بودم ، هرگز به ظلم رضایت نداشتم ، لکن بر دین مجوس بودم ، پیامبر اکرم در عهد من متولّد شد ، در شب میلاد ش23 کنگره از کنگره های ایوان من فرو ریخت ، تصمیم گرفتم که به او ایمان بیاورم ، لکن اشتغالات کشورداری مرا به خود مشغول کرد . من به جهت کفر از بهشت محروم هستم ، ولی به جهت عدل و انصاف از آتش به دور هستم . ای کاش ایمان می آوردم و در کنار شما بودم ، ای امیر امّت و سرور خاندان نبوّت .(2)

شیخ بهایی می نویسد :

بر شمشیر انوشیروان مکتوب بود که عدالت نمی پاید ، اگر ادامه یابد جهان آباد شود ، ظلم نمی پاید ، اگر ادامه پیدا کند جهان ویران گردد .(3)

انوشیروان 48 سال با کمال سطوت و عدالت سلطنت نمود ، در سال 579 میلادی وفات کرد ، پسرش هرمز چهارم به جای او نشست .

ص: 43

1- . تاج الموالید ، ص 38 [ مجموعۀ نفیسه ، ص 114 ] .

2- . بحارالانوار ، ج 41 ، ص 214 ؛ فضائل ابن شاذان ، ص 95 -93 .

3- . المخلاة ، ص 150 [ چاپ دیگر ، ص 64 ] .

منظور از عدالت انوشیروان ،عدالت اجتماعی است که از یک سلطان انتظار می رود و آن حفظ حدود و ثغور ، ایجاد امنیت در داخل کشور ، فراهم کردن آسایش و آرامش مردم است .(1)

هرمز چهارم - پسر انوشیروان– از سال 579 تا 590 میلادی سلطنت کرد . مادرش دختر خاقان ترک بود ، لذا به ترک زاده مشهور شد ، در دوران سلطنت دوازده ساله اش در تشیید مبانی عدل و انصاف کوشید و لوازم رفاه رعیت را فراهم آورد .(2)

پس از وی فرزندش خسروپرویز بر مسند سلطنت تکیه کرد و مدت 38 سال ، از سال 590 تا 628 میلادی سلطنت کرد .

در زمان او بود که پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و سلم نامه ای به او نوشت و آن را توسط عبداللّه بن حذافۀ سهمی به دربار پرویز فرستاد و او را به اسلام دعوت نمود . نخوت خسرو سبب شد که نامه را پاره کرد و به دست نشانده اش « باذان » دستور داد که آن حضرت را دستگیر کرده به نزدیک خسرو بفرستد .

چون گزارش پاره کردن نامه به آن حضرت رسید ، عرضه داشت :

اللهُمَّ مَزِّقْ مُلْكَه ؛

بار خدایا ! سلطنتش را پاره کن .

ص: 44

1- . خلاصة البیان ، ص 15 .

2- . تاریخ حبیب السّیر ، ج 1 ، ص 244 .

باذان دو نفر به محضر پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و سلم فرستاد و دستور جلب را به آن حضرت تقدیم نمودند ، حضرت فرمود : فردا بیایید تا نظر خودم را اعلام کنم . روز بعد که روز سه شنبه دهم جمادی الاول سال هفتم هجرت بود ، فرستاده ها آمدند ، حضرت فرمود : دیشب پروردگارم شیرویه را بر پدرش مسلّط کرد و او را هفت ساعت گذشته از شب به قتل رسانید .(1)

در اثر نفرین پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و سلم پادشاهی ساسانیان پاره پاره شد ، در ظرف چهار سال (628 تا 632) شیرویه ، اردشیر ، شهربراز ، خسرو سوم ، جوانشیر ، پوراندخت ، هر کدام در منطقه ای چند ماه ، گاهی چند روز حکومت کردند .

شیرویه پس از پدرش شش ماه حکومت کرد ، پدر و برادرانش از جمله « شهریار » پدر یزدگرد را در این مدت به هلاکت رسانید .

آنگاه یزدگرد سوم ، فرزند شهریار بن خسرو پرویز در سال 632 میلادی به سلطنت رسید و بعد از شکست خوردن از سپاه مسلمین به مرو گریخت ، سرانجام در مرو در آسیائی توسط آسیابان کشته شد .

پس از کشته شدن وی در سال 651 میلادی برابر با 31 هجری دخترانش شهربانو و مروارید اسیر شده ، در جامۀ اسیری به مدینه گسیل شدند .

بعد از حمایت مولای متقیان ، خلیفه ناگزیر شد که از فروش آنها به عنوان کنیز صرف نظر کند و آنها را در انتخاب همسر آزاد بگذارد ، پس

ص: 45

1- . الطبقات الکبری ، ج 1 ، ص 260 .

حضرت شهربانو با امام حسین علیه السلام ، و مروارید با محمد بن ابی بکر ازدواج نمودند .

در تاریخ دختر سومی برای یزدجرد ثبت شده که آن را قتیبة بن مسلم در خراسان اسیر گرفته و به نزد حجاج بن یوسف فرستاد ، و او نیز وی را به ولید بن عبدالملک تقدیم کرد ،ولید او را به همسری گرفت و از او صاحب فرزندی شد به نام « یزید بن ولید » که بعد از پدر در اول رجب سال 136 قمری به خلافت رسید .(1)

سیوطی نام او را « شاه فرند » ثبت کرده است .(2)

نکاتی چند پیرامون حضرت شهربانو

1 : مرحوم کلینی در کافی شریف نسب آن حضرت را چنین آورده :

« یزدجرد بن شهریار بن شیرویه بن کسری پرویز ».(3)

در حالی که شهریار فرزند شیرویه نیست ، بلکه برادر او می باشد .(4)

2 : مشهور این است که اسارت حضرت شهربانو در زمان خلیفۀ دوم بود .(5)

ص: 46

1- . العقد الفرید ، ج 5 ، ص 208 .

2- . تاریخ الخلفا ، ص 252 .

3- . اصول کافی ، ج 1 ، ص 466 .

4- . تواریخ النبیّ و الآل ، ص 87.

5- . بصائر الدرجات ، ج1 ، ص 593 ؛ الخرائج و الجرائح ، ج 2 ، ص 750 .

ولی شیخ صدوق از امام رضا علیه السلام روایت کرده که عبدالله بن عامر بن کُریز به هنگام فتح خراسان به دو دختر از دختران یزدگرد دست یافت و آنها را به نزد عثمان بن عفّان فرستاد .(1)

ابن قتیبه می نویسد :

بعد از شهادت امام حسین علیه السلام حضرت شهربانو با زبیر غلام امام حسین علیه السلام ازدواج کرد !!(2)

با توجه به در گذشت شهربانو به هنگام تولد امام سجاد علیه السلام بی پایه بودن این سخن آشکار می شود .

4 : ابن شهر آشوب از ابومخنف نقل کرده که همۀ حرم امام حسین علیه السلام را به اسارت بردند ، به جز حضرت شهربانو که او خود را به فرات انداخت و تلف کرد .(3)

این مطلب نیز بی پایه است ؛ زیرا اولاً : حضرت شهربانو به هنگام زایمان در گذشته و در کربلا حضور نداشت .

ثانیاً : او امّ الاوصیاء بود ، همسر امام و مادر امام بود و امکان نداشت که خود را به فرات بیندازد و خودکشی کند .

ص: 47

1- .عیون الاخبار ، ج 2 ، ص127 .

2- . معارف ابن قتیبه ، ص 214 .

3- . مناقب آل ابی طالب ، ج 4 ، ص 121 .

5 : ابن شهرآشوب در مورد شهادت حضرت علی اکبر علیه السلام می نویسند : امام حسین علیه السلام او را به سینه چسبانید و به خیمه گاه آورد ، مادرش شهربانو به سوی او می نگریست و سخنی نمی گفت .(1)

این هم سخن بی پایه ای بیش نیست ؛ زیرا حضرت شهربانو مادر امام سجاد علیه السلام می باشد ، نه مادر حضرت علی اکبر علیه السلام .

ثانیاً : حضرت شهربانو 23 سال پیش از حادثۀ عاشورا به هنگام زایمان وفات کرده بود و در کربلا حضور نداشت .

ثالثاً : خود ایشان تصریح کرده که حضرت شهربانو علیها السلام مادر امام زین العابدین علیه السلام می باشد .(2)

البته در مقاتل آمده است که در روز عاشورا طفلی از سراپرده بیرون آمد ، دو گوشواره از دُرّ در گوش داشت ، از وحشت و حیرت به چپ و راست می نگریست ، هانی بن ثبیت بر او حمله کرد و او را به شهادت رسانید ، به هنگام شهادت آن طفل مادرش شهربانو ایستاده بود ، مدهوش به او نگاه می کرد ، یارای سخن گفتن نداشت و قدرت حرکت نداشت .(3)

6 : شهید مطهّری در اصل داستان حضرت شهربانو تشکیک کرده و گفته:

ص: 48

1- . مناقب آل ابی طالب ، ج 4 ، ص 118 .

2- . همان ، ص 189 .

3- . ریاحین الشریعه ، ج 2 ، ص 309 .

مورخین عصر حاضر عموماً در این قضیه تشکیک می کنند و آن را بی اساس می دانند و می گویند : در میان همۀ مورّخان تنها یعقوبی جمله ای دارد به این مضمون که گفته است : مادر علی بن الحسین علیهما السلام « حرار » دختر یزدگرد بود و حسین علیه السلام نام او را غزاله نهاد .(1)

این مطلب نیز عجیب تر از آن است که نیازی به جواب داشته باشد ، ولی چون به شیوۀ تحقیقی مطرح شده ، ما تعدادی از محدّثان و مورخانی که تصریح کرده اند مادر امام سجاد علیه السلام دختر یزدجرد بوده ، به ترتیب تسلسل زمانی نام می بریم :

1: ابن واضح یعقوبی ، متوفای 284 قمری .(2)

2: محمد بن یعقوب کلینی ، متوفای 329 قمری.(3)

3: علی بن حسین مسعودی ، متوفای 349 قمری .(4)

4 : شیخ صدوق ، متوفای 381 قمری .(5)

5 : شیخ مفید ، متوفای 413 قمری .(6)

ص: 49

1- . خدمات متقابل اسلام و ایران ، ص 131 .

2- . تاریخ یعقوبی ، ج 2 ، ص 329 [چاپ دیگر : ج 2 ، ص 212، چاپ نجف ، ج 3 ، ص 47].

3- . اصول کافی ، ج 1 ، ص 466 .

4- . اثبات الوصیّه ، ص 145 .

5- . عیون الاخبار ، ج 2 ، ص 127 .

6- . ارشاد مفید ، ج 2 ، ص 137 .

6 : محمد بن جریر طبری ، قرن پنجم هجری .(1)

7 : ابن فتّال نیشابوری مستشهد 508 قمری .(2)

8 : امین الاسلام طبرسی ، متوفای 548 قمری .(3)

9 : ابن شهر آشوب ، متوفای 588 قمری .(4)

10 : کمال الدین ابن طلحه ، متوفای 652 قمری . (5)

11 :گنجی شافعی ، مستشهد 658 قمری .(6)

12 : ابن صبّاغ مالکی ، متوفای 855 قمری .(7)

13 : علامه مجلسی ، متوفای 1110 قمری .(8)

14 : شبراوی ، متوفای 1172 قمری .(9)

15 : شیخ عباس قمی ، متوفای 1359 قمری .(10)

16 : سیّد عبدالرزاق مقرم ، متوفای 1391 قمری .(11)

ص: 50

1- . دلائل الامامة ، ص 196 .

2- . روضة الواعظین ، ج 1 ، ص 457 .

3- . اعلام الوری ، ج 1 ، ص 481 .

4- . مناقب آل ابی طالب ، ج 4 ، ص 56 و 189 .

5- . مطالب السّؤول ، ص 267 .

6- . کفایة الطالب ، ص 454 .

7- . الفصول المهمّه ، ص 195 .

8- . بحارالانوار ، ج 46 ، ص 16 -4 .

9- . الاتّحاف بحبّ الاشراف ، ص 265.

10- . الانوار البیهیّه ، ص 107 .

11- . حیاة الامام زین العابدین ، ص 34 -24 .

17 : شیخ ذبیح اللّه محلاتی ، متوفای 1406 قمری .(1)

18 : شیخ محمدتقی تستری ، متوفای 1415 قمری .(2)

19 : شیخ محمد مظفری ، متوفای 1423 قمری .(3)

20 : باقر شریف قرشی ، متوفای 1433 قمری .(4)

این بود تعدادی از کتب حدیثی ، تاریخی ، فضائل ، سیره و تراجم از دانشمندان شیعه و اهل سنّت که تصریح کرده اند که مادر امام زین العابدین علیه السلام دختر یزدگرد سوم ، آخرین پادشاه ساسانی می باشد .

7 : مولای متقیان علیه السلام از

حضرت شهربانو پرسید : از پدرت در مورد حادثۀ فیل چه شنیدی؟

او گفت : از پدرم شنیدم که می گفت :

إِذَا غَلَبَ اللَّهُ عَلَى أَمْرٍ ذَلَّتِ الْمَطَامِعُ دُونَهُ وَ إِذَا انْقَضَتِ الْمُدَّةُ كَانَ الْحَتْفُ فِي التَّدْبِير ؛

چون ارادۀ خدا بر چیزی تعلّق یافت ، همۀ خواسته ها در مقابلش خاضع می شوند و چون مدت به پایان رسید ،هر تدبیری به مرگ می انجامد .

مولا فرمود : پدرت چه زیبا گفته است .(5)

ص: 51

1- . ریاحین الشریعه ، ج 3 ، ص 14 -11.

2- . تواریخ النبیّ و الآل ، ص 89 -85 .

3- . خلاصة البیان ، ص 12 – 4.

4- . موسوعة سیرة اهل البیت ، ج 15 ، ص 28 -17 .

5- . ارشاد مفید ، ج 1 ، ص 302 .

این هم یکی دیگر از دلایل موحّد بودن یزد گرد سوم می باشد .

آری ، مادری که « امّ الاوصیاء » می باشد و مقدّر است که انوار مقدّسۀ نُه امام از برج او طلوع کند ، امکان ندارد که از پدر مشرک متولّد شده باشد .

گنجی شافعی می گوید :

در میان همسران امام حسین علیه السلام خداوند به دختر یزدجرد این لیاقت را اعطا کرد که نسل امام حسین علیه السلام از او تداوم پیدا کند .(1)

ابن شدقم می گوید : شاه زنان فضائل فراوانی را دارا بود .(2)

مبرّد می گوید : شاه زنان از بهترین بانوان جهان بود .(3)

مولای متقیان علیه السلام در سفارش خود به امام حسین علیه السلام می فرماید :

احسن الى شهربانويه فانها مرضية، فستلد لك خير اهل الارض بعدك ؛

به شهربانو نیکی کن که او بانوی پسندیده ای است و برای تو فرزندی می آورد که بعد از تو بهترین انسان روی زمین باشد .(4)

تاریخ وفات حضرت شهربانو

مسعودی می نویسد : امام سجاد علیه السلام به سال 38 هجرت متولد شد ، مادرش جهان شاه ، دخت یزدجرد آخرین پادشاه فارس بود ، او یزدجرد پسر شهریار بود .

ص: 52

1- . کفایة الطالب ، ص 454 .

2- . زهرة المقول ، ص 16 .

3- . الکامل فی التاریخ ، ج 2 ، ص 462 .

4- . موسوعة سیرة اهل البیت ، ج 15 ، ص 26 .

او و خواهرش در عهد خلیفۀ دوم اسیر شدند و به مدینه آورده شدند . خلیفه خواست که آن ها را با دیگر اسیران در معرض فروش قرار بدهند ، امیرمؤمنان علیه السلام مانع شد و فرمود :

دختران شاهان در بازار ، در معرض فروش قرار نمی گیرند .

آنگاه امر فرمود که بانویی دست آن دو خواهر را بگیرد و جوانان مهاجر و انصار را به آنها ارائه دهد تا هر کدام را خواستند ، برگزینند .

هنگامی که جهان شاه امام حسین علیه السلام را برگزید ، امیرمؤمنان علیه السلام به امام حسین علیه السلام فرمود :

احْتَفِظْ بِهَا وَ أَحْسِنْ إِلَيْهَا فَسَتَلِدُ لَكَ خَيْرَ أَهْلِ الْأَرْضِ بَعْدَكَ ؛

از او به خوبی محافظت کن و به او نیکی کن که به زودی بهترین اهل زمین پس از تو را ، برای تو به دنیا می آورد .

پس علی بن حسین علیهما السلام را به دنیا آورد .

ولادت و پرورش او همانند ولادت و تربیت پدران بزرگوارشان انجام پذیرفت . شاه جهان به هنگام زایمان در مدینه درگذشت ، برای فرزندش دایه ای خریداری شد که شیردهی و پرورش او را بر عهده گرفت .

حضرت علی بن حسین علیهما السلام او را مادر خطاب می کرد . هنگامی که بزرگ شد ، او را به غلامش « سلام » تزویج نمود ، بنی امیه به او ایراد می گرفتند و می گفتند که علی بن حسین علیهما السلام مادرش را به غلامش تزویج کرده است و او را نکوهش می کردند .(1)

ص: 53

1- . اثبات الوصیّه ، ص 145 [ چاپ دیگر ، ص 167 ].

امام رضا علیه السلام در این رابطه فرمود :

همسر امام حسین علیه السلام به هنگام ولادت امام سجاد علیه السلام در حال زایمان وفات کرد . یکی از کنیزان امام حسین علیه السلام او را بزرگ کرد و به عنوان مادر امام سجاد علیه السلام شناخته شد .

بعدها امام سجاد علیه السلام او را شوهر داد ، مردم خیال کردند که آن حضرت مادر خودش را شوهر داده است . - معاذ الله –

راوی حدیث « سهل بن قاسم نوشجانی » گوید :

هیچ فردی از اولاد حضرت ابوطالب علیه السلام نماند ، جز اینکه این حدیث را توسط اینجانب از امام رضا علیه السلام نوشت .(1)

مرحوم مقرّم می نویسند :

این که امام رضا علیه السلام لفظ « معاذاللّه » را به کار برده ، شاید از این جهت باشد که همسران معصومین علیهم السلام بعد از وفات شوهرانشان نمی توانند با کسی ازدواج کنند ، چنانکه همسران مولای متقیان علیه السلام با کسی ازدواج نکردند .(2)

ص: 54

1- . عیون الاخبار ، ج 2 ، ص 127 [چاپ دیگر ، ص 270] .

2- . حیاة الامام زین العابدین ، ص 32 .

به قلم : نویسندۀ عالیقدر و نامدار و دلباختۀ اهل البیت علیهم السلام

آقای شیخ مهدی خدامیان آرانی

*****